Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir? Bir insanın ya da bir hayvanın yaptığı bir davranışta sürekli başarısız olması ve daha sonra başarılı olacakken “başarısız olurum” diye beyninde yarattığı korku ve düşünce ile tekrar bir çaba göstermemesi, mücadele etmemesi, yılma durumudur. Geçmişinde oluşan olumsuzluklar, yaptığı girişimlerin başarısızlıkla sonuçlanması ile kaynaklanan ve hep başarısız olacakmış hissi duyulan bir çaresizlik halidir. Bu bir psikolojik rahatsızlıktır ve insanları başarılı olmayı engelleyen kötü bir durumdur.

Örnek vermek gerekirse kişi çalışmadığı ve sevmediği derste sürekli başarısızlık ile sonuçlanan sınavları yüzünden beyninde yarattığı başaramayacağım düşüncesidir. “Ben bu derse çalışsam da başarısız olurum” der ve çaresiz bir şekilde başarısız olacağını baştan kabullenir. Oysa ki sevmediği derse çalışsa ve sınava girdiğinde sınavda çıkan soruları bilme olasılığı çok fazla olacağı için sonuçta sınavdan başarılı olabileceğini düşünmez, düşünemez. Çaresizlik içinde sürekli başarısız olduğu için çalışsa da başarısız olacağını düşünür. İşte buna öğrenilmiş çaresizlik denir. Aslında Öğrenilmiş Çaresizlikten Kurtulma Yolları bulunmaktadır.

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?

Bu kavram, psikolog Martin Seligman’ın yaptığı bir deneyle ortaya çıkmıştır. Deneyde, bazı köpekler kaçamayacakları elektrik şoklarına maruz bırakılmış ve bir süre sonra şoktan kaçma imkânları olsa bile kaçmak için bir girişimde bulunmamışlardır. Çünkü kaçmaya çalıştıkları zamanlarda sürekli kaçamadıkları için başarısızlıkla sonuçlanmış ve bu çareszliği öğrenmek durumunda kalmışlardır. Daha sonra kaçacak ortamları olduğu halde ilk zamanlar kaçamadıkları için yine kaçamayacaklarını düşünüp kaçmak için hiç bir girişimde bulunmamışlardır.

Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir? sorusuna yanıt vererek yazımıza başlasak da bu çaresizlikten nasıl kurtulunur ona da değinmek isterim. Çünkü öğrenilmiş çaresizlik, kişiyi “başarısız olacağım” düşüncesine soktuğu için mutsuz olmasına hayattan tat almamasına yol açar. Hayatında tekrarlayan başarısızlıklar kişide büyük stres, bunalım ve psikolojik sorunlara yol açar. Bu korku endişe ve başarısız olurum sendromu her yaşta erkek, kadın hatta çocukta görülebilir. “Öğrenilmiş Çaresizlik” yaşayan bireyin zamanla kendine olan güveni kaybolur, saygısı gider, bir iş yapacağı zaman içinde oluşması beklenen motivasyon olmaz, düşük öz saygı, anksiyete, depresyon durumları yaşar.

Öğrenilmiş Çaresizlik bunalımını yaşadığını fark eden birey aslında, ruhu olumsuz etkileyen bu durumdan kolayca kurtulabilir. Kişi sürekli başarısızlıklarla karşılaştığında bu rahatsız durum gelişse de, bunun farkına varması ile kolayca bu ruhsal bunalımdan kurtulabilir. Önemli olan başarısız olacağı düşüncesinin sadece çaresizlikten ve yeterli mücadele edememekten kaynaklandığını bulacaktır. Motivasyon eksikliği ve başarısız olma durumu karşısında girdiği depresyonu aslında kendisinin yarattığını farkına varması lazım. Başarısızlıktan dolayı kendine olan güveninin gittiğinin farkına varması ile bu Öğrenilmiş Çaresizlik durumundan kurtulabilir.

Amerika’lı Bilim Adamı Donald Hiroto‘un Deneyi

Donald Hiroto, öğrenilmiş çaresizlik kavramını insanlarla test eden bilim insanıdır. Daha önce Martin Seligman ve ekibi, öğrenilmiş çaresizliği hayvan deneyleriyle göstermişti. Hiroto ise bunu insanlar üzerinde deneyerek, aynı durumun insanlarda da geçerli olup olmadığını anlamak istedi.

Donald Hiroto’nun Öğrenilmiş Çaresizlik Deneyi (1974)

Hiroto, deneye katılan insanları üç gruba ayırdı:

1. Birinci grup: Kontrol grubuydu ve onlara hiçbir zorluk çıkarılmadı.
2. İkinci grup: Ellerindeki düğmeye basarak rahatsız edici bir sesin durmasını sağlayabiliyordu.
3. Üçüncü grup: Ne yaparlarsa yapsınlar ses durmuyordu. Yani, sesin kesilmesi kendi kontrollerinde değildi.

Daha sonra tüm gruplar, yeni bir ortamda farklı bir düğmeye basarak sesi kapatabilecekleri bir teste tabi tutuldu. Ama üçüncü gruptaki kişiler, daha önce ne yaparlarsa yapsınlar sesi durduramadıkları için artık düğmeye basmayı bile denemediler. Yani, daha önce yaşadıkları çaresizlik hissi onların yeni bir çözümü bile aramamalarına neden oldu.

Bu deney, öğrenilmiş çaresizliğin insanlarda da aynı şekilde çalıştığını ve kişinin geçmişte yaşadığı başarısızlık hissinin, gelecekte deneme isteğini nasıl öldürdüğünü kanıtladı.

Ama unutmayın! Öğrenilmiş çaresizlik aşılabilir. Küçük adımlarla başarı kazanmak, olumlu düşünmek ve yeni yollar denemek, bu döngüyü kırmaya yardımcı olur.